Diverse media berichtten over een recent onderzoek naar economische gevolgen van klimaatopwarming in combinatie met hitte-eilanden in de grote steden van de wereld tot het einde van deze eeuw.
De tekst hieronder komt uit De Morgen van 30-5-2017.Ook Nieuwsuur besteedde aandacht aan dit onderzoek in de uitzending van 31-5-2017 om 22 u.
Uit De Morgen:
Steden zullen meer dan dubbel zo zwaar te lijden hebben onder de klimaatverandering, waarschuwt een internationaal onderzoek. Het zogenaamde hitte-eilandeffect kan de lokale economie tot 11 procent doen krimpen. Het effect is al langer bekend: steden zijn warmer dan een landelijke omgeving omdat beton en asfalt veel meer warmte absorberen dan het bladerdek van planten en bomen. In combinatie met de warmte die in steden wordt gegenereerd, onder meer door auto’s en airconditioning, worden de steden “hitte-eilanden” in het omliggende landschap. LEES VERDER.
Naar aanleiding van het recente onderzoek naar de Rivierenbuurt als hitte-eiland kwam een vraag binnen, waar zich de hitte-eilanden nu precies bevonden. Zoals aan het einde van dat artikel uitgelegd, is de UCAM-rekenmethode op de wijk als geheel toegepast. Overal in de wijk is het heter dan het officiële weerbericht, vooral op tijdens hete periodes natuurlijk. Maar dat verschilt sterk per plek. Dat het optreedt in gebieden met dichtbebouwde oudbouw is voor de hand liggend.
Wat vooral verwondert, is dat er bij nieuwbouw in de Rivierenbuurt nauwelijks of geen rekening lijkt gehouden met het hitte-eiland-effect. Zoals het Haagsch Hof (zo’n acht jaar oud), waar Hanneke en ik twee jaar woonden, maar zekernog meer bij nog recentere nieuwbouw, zoals aan de Maasstraat.
Nauwelijks groen rond het ondiepe water. De duivelswandelstokken in de stalen bakken zijn inmiddels verpieterd.
In het hele Haegsche Hof op het voormalige terrein van de Staatsdrukkerij en uitgeverij zijn maar enkele bomen te bekennen. Eindelijk is recent een tiental bomen geplant aan de Christoffel Plantijnstraat, maar dat is dan ook bijna alles. Het meeste overige groen is door bewoners zelf aangebracht in boomspiegels, geveltuintjes en bloembakken.
Terwijl er in de (relatief) brede autovrije straten toch veel meer mogelijk zou zijn geweest als daar vanaf de tekentafel rekening mee was gehouden. Ook biedt het zeer ondiepe water aan het Hillebrant Jacobsplein volgens deskundigen geen verkoeling, maar versterkt het juist het hitte-eiland-effect.
Steenklompen aan de Maasstraat, zonder een sprankje groen.
Nu kun je zeggen dat er bij de aanleg van het Haegsch Hof (acht jaar geleden) nog weinig bekend was over het hitte-eilanden. Maar dat Blauwhoed, aannemer van de nieuwbouw aan de Maasstraat (die in 2015/16 opgeleverd werd) daar nog niet van schijnt te weten is wel verwonderlijk. Als je door de nieuwe buurt rijdt, zie je nauwelijks bomen, bloembakken of water. Ondanks het feit dat hier vele honderden nieuwe bewoners zijn gehuisvest, lijkt niet gedacht aan hun welzijn, waarvoor toch echt meer groen nodig is. Op de wervende plaatjes van het project zie nog wel wat groen, maar in werkelijkheid is het meer dan treurig. Ook de binnenterreinen zijn niet veel meer dan parkeerplaatsen. Wat er al aan groen is, komt van de bewoners.
Laatst hoorde ik op de radio een expert praten over bewonerswelzijn. Hij zei zoiets als: “Steeds meer mensen komen in de stad wonen, en ook steeds meer in appartementen. Het is jammer dat bij de huidige nieuwbouwprojecten (vooral in centraal gelegen wijken) nauwelijks rekening gehouden wordt met de (groen)recreatiebehoefte van die toekomstige bewoners. De gemeente geeft stukken grond uit, en daarop wordt gebouwd door projectontwikkelaars, punt uit! Aan groen, water en andere recreatiemogelijkheden wordt niet of nauwelijks gedacht. Van integrale plannen, gericht op het dagelijks aangenaam kunnen werken en leven, ook door kwetsbare groepen, in en rond die projecten is geen sprake.”
Ik weet niet meer wie dit zei, maar hij had groot gelijk. Dit soort nieuwbouw is treurig, treurig…
Esther Peerlings & Bernice Kuijpers, studenten aan Universiteit van Wageningen deden onlangs onderzoek naar het hitte-eiland-effect in de Haagse Rivierenbuurt. Daarbij werd o.a. de UCAM-methode gebruikt, ontwikkeld door Witteveen en Bos., waarover hier eerder werd bericht.
Hieronder hun bevindingen. E.e.a. is samengevat in een poster, daaronder.
De Rivierenbuurt in Den Haag is een dicht bebouwde buurt met weinig vegetatie. Er is door lokale bewoners wel eens geklaagd over hitte. De extra hitte in de buurt komt door de grote oppervlaktes zonder vegetatie en de manier waarop het beton en asfalt de warmte vasthouden. Dit brengt gezondheidsrisico’s met zich mee. In de Rivierenbuurt is het extra belangrijk dat het hitte eiland wordt tegengegaan, omdat er een verzorgingstehuis in de buurt ligt met mensen die extra kwetsbaar zijn voor de extra hitte.
UCAM-methode
De UCAM methode kan gebruikt worden om de kwaliteit van een buurt te kwantificeren en te zien waar verbeteringen het meeste effect hebben. UCAM is ontwikkeld door Witteveen en Bos in samenwerking met het KNMI en Wageneningen universiteit. Het kan gebruikt worden door beleidsmakers om een specifieke buurt te analyseren op het gebied van omgevingskwaliteit.
In de Rivierenbuurt wordt de omgevingskwaliteit momenteel gekwalificeerd als ‘onacceptabel’, met name omdat de hitte index hoog is door weinig vegetatie en zwarte daken.
Om de omgevingskwaliteit te verbeteren stellen we (de onderzoekers) voor meer vegetatie toe te voegen aan de buurt (van 5% naar 10%) en de daken te witten. De vegetatie zal verkoelend werken en de witte daken reflecteren het zonlicht in plaats van dat deze wordt opgeslagen. Na deze maatregelen zal de omgevingskwaliteit verbeteren en gekwalificeerd worden als ‘risicovol’. Dit is nog steeds hoog voor een buurt met relatief veel kwetsbare inwoners, maar zal de hitte in de stad wel verminderen.
De toepassing van groene daken zou de omgevingskwaliteit van de buurt nog verder kunnen verbeteren, maar deze maatregelen zijn relatief duur en staan verder nog meer in de kinderschoenen.
Reactie
Naar aanleiding van dit bericht ontvingen we een vraag van een bewoner van de Rivierenbuurt: “Geldt nu voor de hele buurt dat het een hitte-eiland is?”
Reactie van de onderzoekers op deze vraag is: “De UCAM methode analyseert de buurt als één geheel. Volgens deze methode is de gehele buurt dus een hitte-eiland. Aangezien de Rivierenbuurt niet heel groot is, kan je zeggen dat het hitte-eiland inderdaad voor de hele buurt geldt. Dat betekent niet dat er geen verschillen in temperatuur binnen de buurt kunnen zijn. Verder is het belangrijk om te weten dat het hitte-eiland voornamelijk plaatsvindt tijdens hittegolven. Tijdens een warme dag zal dus de hele buurt waarschijnlijk warmer zijn dan in een landelijk gebied op dezelfde dag, dat effect is kleiner op een koudere dag.” Klik voor een groter pdf-bestand HIER.
Sinds kort is bekend dat vanuit de Haagse Hogeschool onderzoek gedaan gaat worden naar hitte-eilanden in Den Haag. Kah Fai Wong, vierdejaars student bouwkunde, wil met zijn afstudeeropdracht een bijdrage leveren aan dit maatschappelijke probleem. Hij stelt hierover het volgende:
“Steeds waarschuwen klimaatwetenschappers met nieuwe resultaten over de opwarming van de aarde. Wij zijn ons er wel van bewust, maar wat kunnen wij ertegen doen? Vanaf augustus 2016 ben ik bezig met dit vraagstuk. Het komende half jaar ga ik een kwantitatief onderzoek doen naar het adequaat verminderen van het stedelijke hitte-eiland effect in de Schilderswijk.
Met dit onderzoek wil ik betrokkenen inspireren om het hitte-eiland-effect vanuit een bouwkundige invalshoek te bekijken, door het voorstellen van ontwerp-oplossingen op gebouw-niveau. Het onderzoek wordt uitgevoerd op basis van een theoretische analyse naar de oorzaken en gevolgen van het hitte-eiland-effect, modelsimulaties van de huidige situatie, toekomstscenario’s voor de jaren 2020 en 2050 en vier verbeter-scenario’s.
Tot slot zal, naar aanleiding van de theoretische analyse en modelsimulaties, één ontwerp gemaakt worden.”
Meer informatie over dit onderzoek is te verkrijgen bij Kah Fai Wong: kahfai.wong@live.nl.
In de NRC van gisteren en nrc.next van vandaag staat een artikel van Freek Schravesande, waarin het sinds maandag van kracht zijnde Nationaal Hitteplan wordt besproken. Prima natuurlijk, want er is nog veel onbekend over hitte en hitte-eilanden. Wat je nu precies moet doen als – door de warmte getergde – burger kan niet vaak genoeg onder de aandacht gebracht worden. Jammer is het dat in veel artikelen zelden echt duidelijke adviezen worden gegeven. En dan vooral voor de risicogroepen als het eenmaal zover is dat het hitteplan van kracht is.
Ook in dit artikel worden o.a. genoemd:
Overweeg een ventilator. Prima natuurlijk, maar je kan hem beter al in huis hebben, voordat de hitte toeslaat.
Zonwering. Hiervoor geldt hetzelfde. Als het eenmaal heet is ben je te laat met het (laten) aanleggen van zonwering. En vaak kan dat ook niet, vooral voor bewoners van huurhuizen, verzorgingshuizen enz.
Verf het dak wit. Ja, het staat er echt en lijkt afkomstig van het RIVM. Kijk die arme oudjes eens in die hitte het dak opklimmen om het wit te verven.
Maar naast de andere (meer zinnige) adviezen wordt het belangrijkste vergeten. Hoe je je huis zo koel mogelijk kunt houden tijdens een hittegolf. Dat is belangrijk om te weten. En uit de praktijk blijkt dat veel mensen hier totaal verkeerd handelen. Ventileren (ramen en deuren openzetten) als de temperatuur buiten lager is dan binnen. Dat is ‘s nachts meestal het geval. Maar doe de ramen (en gordijnen en zonwering) dicht als het buiten warmer is dan binnen (meestal overdag). Vooral dat wordt vergeten.
En leg af en toe een koele vochtige handdoek in je nek. Veel meer zinnige tips zijn te vinden op onze pagina’s Wat te doen? En last but not least: Denk aan familieleden, vrienden en bekenden die hulp zouden kunnen gebruiken tijdens een hittegolf. Het is echt waar, de meeste doden vallen onder ouderen, zieken of kleine kinderen die niet weten of in staat zijn om de juiste maatregelen te nemen, waar niemand langsgaat om ze te helpen!
Dat bomen planten en meer groen aanleggen essentieel is om hogere temperaturen in (grote) steden te temperen is bekend. Maar meestal komt daar – om allerlei redenen – niet veel van terecht. De bevolkingsdichtheid neemt toe, dus… er moeten meer huizen komen. En we wonen gemiddeld in veel grotere huizen dan vroeger. Het aantal alleenwonenden is ook groeiend. Grond in de stad is duur, dus bedrijven en woningbouwcoöperaties gebruiken hun grond liever om geld mee te verdienen dan er bomen of groen aan te leggen.
Plek voor extra bomen en groen is er dus in zeer beperkte mate. Gemeentebesturen hebben maar beperkte mogelijkheden om er hier en daar een boompje bij te zetten. In Den Haag is het zelfs zo dat er plannen bestaan om een flink stuk bestaand groen te kappen om ruimte te maken voor een uitbreiding van Madurodam. Voor de bewoners een onbegrijpelijke zaak. Er zit weinig anders op dan te protesteren, maar daar moeten we het niet bij laten. We kunnen zelf het nodige doen om onze woonomgeving groener en gezonder te maken. Hoe meer mensen mee gaan doen, hoe beter.
Duizenden particuliere tuinen zijn of worden geheel/gedeeltelijk betegeld, o.a. omdat men geen tijd of zin heeft om een tuin met bomen en groen te onderhouden. Stenen maken de omgeving heter, een groene tuin geeft schaduw. Stenen zijn ook nog slecht voor de afvoer van overtollig regenwater. Al zou men maar beginnen met in ieder geval de randen in een tuinte onttegelen en daarvoor in de plaats struiken en planten te zetten dan is er al veel gewonnen. Iedere vierkante meter telt. Kijk op de site van de landelijke actie Steenbreek.
Maar er is meer te doen:
Neem een groen dak,al is het maar het dakje van een schuurtje.
Maak een leuke geveltuin voor je eigen huis of samen met andere bewoners in de straat.
Laat je muur begroeien met klimmende winde, klimop of andere planten.
Maak samen met je buren de boomspiegels groen (een boomspiegel is de lege plek rondom een boom).
Klik op de foto als je wilt meedoen met het onderzoek.
Het AD plaatste op 3-6-2016 het onderstaande artikel:
Den Haag een hitte-eiland? Dankzij honderd Hagenaars die meedoen aan het onderzoek Haagse Hitte van de TU Delft is binnenkort voor eens en altijd duidelijk hoe warm het nou écht wordt in de hofstad. Haagse Hitte is een onderzoeksproject van de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Het bouwt voort op eerdere projecten voor Amsterdam en Rotterdam: Amsterwarm en Hotterdam. De studenten onderzoeken hoe de temperatuur in de stad van invloed is op het welzijn van de stadsbewoners.
Weerstation
Voor Haagse Hitte zoeken de studenten honderd Hagenaars die een klein digitaal weerstation bij huis willen ophangen. Deze krijgen ze in bruikleen voor drie jaar. Het enige dat de onderzoekers vragen is gebruik van wifi om de data te versturen.
Wie mee wil doen kan zich aanmelden via de site van Haagse Hitte. De weerstations worden vanaf 1 juli uitgegeven. Om de stations zo goed mogelijk te spreiden over de stad willen de onderzoekers van alle geïnteresseerden de postcode weten, zodat ze de weerstations zo goed mogelijk kunnen verdelen over Den Haag. Niet iedereen die zich aanmeldt kan dus meedoen.
Hitte-eilanden
Den Haag is in de zomer ondanks de zeewind geregeld de warmste stad van Nederland meldde onderzoeksinstituut TNO enkele jaren geleden. Dat was het echtpaar Hanneke van Veen en Rob van Eeden ook al opgevallen en zij brachten in 2014 het fenomeen ‘hitte-eilanden’ onder de aandacht, het verschijnsel dat het in dichtbebouwd gebied vaak veel warmer is dan op het platteland.
Ook al omdat hun eigen wijk, de Rivierenbuurt, aan alle kwalificaties voldoet: Veel bestrating, weinig groen. De zon heeft vrij spel en warmt de wijk als een oventje op. Van Veen en Van Eeden zetten met alle warmte-informatie die ze konden vinden de website www.hitte-eilanden.nl op.
In allerlei uitingen, publicaties en op internet (zoals op denhaag.nl) wordt gesteld dat Den Haag: “groenste stad van Nederland, met het meeste groen per inwoner” is. Logischerwijs wordt deze stelling op allerlei sites overgenomen. Als de gemeente zelf stelt dat het de groenste stad van Nederland is, dan moet het wel waar zijn. Even zoeken op internet levert vele voorbeelden hiervan op. In het onlangs door B&W gepresenteerde plan voor een Internationaal Park werd zelfs gesteld dat Den Haag de groenste stad van Europa is.
Omdat het o.a. voor de bestrijding van hitte-eilanden belangrijk is te weten hoeveel groen Haagse inwoners ter beschikking staat en hoe Den Haag het doet ten opzichte van andere gemeenten, hebben we de bovengenoemde stelling al eerder bestreden (namelijk op 3-12-2015, maar hierop kwam geen reactie van de gemeente.
We hebben daarom e.e.a. via een procedure Wet Openbaarheid van Bestuur aan de orde gesteld op 22 februari 2016: WOB/2016.52). De tekst van dit verzoek luidde:
“Op uw website schrijft u: “Den Haag is een wereldstad met de voorzieningen van een wereldstad. Den Haag leeft, boeit en daagt uit. Tegelijkertijd is het de groenste stad van Nederland, met het meeste groen per inwoner.” Graag ontvangen we van u een afschrift van de documenten waarop u de vet gedrukte uitspraak baseert. Zie ook:Den Haag groen of grijs?”
Gemeente met mond vol tanden Op 30 maart 2016 antwoordde de Gemeente met het volgende: “De door u gevraagde stukken kunnen we u niet toezenden, omdat wij hier niet over beschikken. Daar wij niet beschikken over de door u gevraagde gegevens, kunnen we ook niet besluiten om deze informatie al dan niet openbaar te maken.” In een toelichting op e.e.a. verwijst de gemeente naar een berekening van het Haagse groen (Groenproof RIS 160015 uit 2009), waarvan de conclusie was dat: “Den Haag er goed uit kwam in vergelijking met andere steden.”
Alterra doet al ruim tien jaar onderzoek naar groenste gemeenten De genoemde Groenproof RIS uit 2009 maakt gebruik van afwijkende en ongebruikelijke methoden om de hoeveelheid openbaar groen (per inwoner) te berekenen, maar zelfs volgens deze methode komt Den Haag – naar eigen zeggen – niet als beste uit de vergelijking. Het Wageningse bureau Alterra doet al sinds 2002 onderzoek op basis van objectieve en vergelijkbare gegevens naar het openbaar groen in grote steden van Nederland (meer dan 100.000 inwoners). Daaruit blijkt dat Den Haag wel iets is vooruitgegaan de laatste jaren, maar nog steeds onderaan de lijst bungelt op plaats 27 met veel minder groen dan bijvoorbeeld Rotterdam en Amsterdam. Peter Visschedijk, één van de onderzoekers aan de Wageningen UR stelt hierover: “Zowel in Nederland als wereldwijd woont het grootste deel van de bevolking in steden, vaak gelegen in delta’s. <..> Zo heeft groen een positief effect op de gezondheid van mensen en draagt bij aan de verbetering van het milieu door verminderen van luchtvervuiling en dempen van geluidshinder. Een belangrijke functie is ook de waterberging bij hevige regenval en verkoeling in warme periodes.”
Eis aan de Gemeente Den Haag Wij eisen daarom van de Gemeente dat alle uitspraken in de trant van “Den Haag groenste stad van Nederland/Europa” uit alle uitingen (schriftelijk, mondeling en op internet) worden verwijderd en dat de Gemeente zich voortaan van dergelijke uitspraken onthoudt. De Haagse bevolking (en anderen) hebben recht op eerlijke en objectieve informatie als het gaat om zaken van levensbelang.
Op 4-12-2015 (tijdens het klimaatoverleg in Parijs)is het gelukt om in de binnenstad van Den Haag twee zogenaamde klimaatbomen te planten in het Zeeheldenkwartier. Het initiatief kwam van de Bomenstichting Den Haag en hitte-eilanden.nl, die dit plan bij de gemeente Den Haag hadden ingebracht. De Gemeente ging akkoord en zorgde voor twee flinke bomen, een goede plek en publiciteit. Op het Jenny-plantsoen voegden bewoners zich tussen de andere belangstellenden en werd geluisterd naar de wethouders Revis en Wijsmuller, resp. van groen en duurzaamheid. Daarna werden de scheppen opgepakt en in de grond gestoken om de bomen te voorzien van de klaarliggende grond. Een van de bewoonsters, een kleine tengere dame van tachtig wilde perse ook een schep om daadwerkelijk haar instemming te betuigen met het gebeuren. Ze vertelde dat ze erg blij was met de nieuwe bomen, want het kon flink heet worden op het stenen gedeelte van het plantsoen. Zie ook https://hitte-eilanden.nl/2015/12/03/den-haag-plant-twee-klimaatbomen/
En dan ben je thuis en denkt nog eens na over die twee bomen. Natuurlijk is het goed om in de minst groene wijk van de Haagse binnenstand bomen te planten en het zal ook wel een klein beetje helpen misschien. Hopelijk is de symbolische waarde groter. De boodschap is duidelijk: in de stad moeten meer bomen komen (of andere groene oplossingen), want er is veel meer nodig om het stadsklimaat beter te maken. New York plant niet voor niets maar liefst 1 miljoen bomen. En dan hebben we het nog niet eens over het wereld-klimaat. Ook daar moeten we ons ernstig zorgen om maken. Als ik rijk was zou ik veel geld willen steken in bomen en bos. Maar wat gaat dat kosten? Googelen leerde dat de nieuwe bomen voor het Parkbos De Haar € 25 per stuk kosten, Trees for all kan in Nederland zorgen voor bomen van € 5 per stuk en op de Filippijnen heb je al voor € 3 een boom(je). En gelukkig was ‘de directie’ van hitte-eilanden.nl het daar roerend mee eens. Met als resultaat 500 bomen als kleine bijdrage aan de oplossing het wereldklimaatprobleem.
Diverse media berichtten over een recent onderzoek naar economische gevolgen van klimaatopwarming in combinatie met hitte-eilanden in de grote steden van de wereld tot het einde van deze eeuw.
Hitte-eilanden 